Ooit, en dan praten we over de jaren vijftig van de vorige eeuw, was de noordwestelijke rand van het Panbos dé plek om een Nachtzwaluw te horen en ook te zien. Dat gebied heet(te) de ‘lange akkers’. De perceelscheidingen van toen zijn inmiddels stevige eiken geworden.
Toen dit voormalige prive-landgoed werd opengesteld voor recreatie was het snel gedaan met de pret. Lange tijd leek de kans dat de Nachtzwaluw zou terugkeren in onze contreien nihil. In heel Nederland immers holde de stand vanaf de jaren vijftig achteruit, tot er van de ooit duizenden paartjes op heiden en in duinen nog maar zo’n 500 over waren.
Maar toen gebeurde het wonderlijke: vanaf de jaren negentig neemt de stand weer toe. En dat mag een mirakel heten. De Nachtzwaluw is bij ons een zomergast en moet elk jaar enorme trektochten ondernemen naar en van de winterkwartieren in Afrika, als grondbroeder is de soort kwetsbaar (predatie), als insecteneter ook (het aantal insecten neemt volgens recent onderzoek af) en het zal niet meevallen om in ons steeds drukker wordende landje nog een rustig plekje te vinden om te broeden. Wat de Nachtzwaluw wel mee heeft zijn de warmere zomers van tegenwoordig, en het kappen van bomen als beheermaatregel, want de Nachtzwaluw heeft open gebied nodig voor zijn nachtelijke jachtvluchten.
‘Zal de Nachtzwaluw ooit nog eens terugkeren als broedvogel in Berkheide?’ Die vraag wordt letterlijk zo gesteld in ons boek ‘Bijzonder Berkheide’. De Nachtzwaluw was de eerste van een treurig lijstje broedvogels die de laatste halve eeuw uit Berkheide definitief verdwenen, gevolgd door Roek, Steenuil, Grauwe Klauwier, Geelgors, Paapje, Tapuit, Zomertaling, Veldleeuwerik, Zomertortel en Kuifleeuwerik als bekendste lotgenoten.
Gezien de vooruitgang van de stand in Nederland worden de kansen op terugkeer groter! Bij de herovering van grote delen van Nederland, inclusief de duinen op Texel en in Noord-Holland, leek de Nachtzwaluw echter onze duinen consequent over te staan. Tot dit jaar. Vogelaars van een landelijke Nachtzwaluwwerkgroep die ook in Berkheide een nachtelijk inventarisatieronde maakten, hoorden half juni 2019 in de meest zuidwestelijke kavel het onmiskenbare geratel van een mannetje Nachtzwaluw. In het gebied nota bene waar ik altijd naar deze soort uitkijk, en waar ik regelmatig ’s avonds laat ga polsen boven op de trektelpost Berkheide. Met meestal Bosuil en alom Boomkikkers als resultaat. Die wel.
Gebied waar de Nachtzwaluw verbleef in 2019
De melding van de territoriale Nachtzwaluw werd zeer enthousiast ontvangen. Eindelijk! Ook uit de duinen boven Noordwijk kwamen meldingen van ‘zingende’ Nachtzwaluwen. Super! Een dikke week kon de vogel in de late schemertijd gehoord en ‘gezien’ worden op zijn favoriete locatie in Berkheide. Daarna werd niets meer van hem vernomen. Bij gebrek aan reactie van een vrouwtje onverrichterzake weer vertrokken? Was het gebied toch te druk bevonden? Geslagen door de Havik die hier regelmatig patrouilleert? We weten het niet. Aan gebrek aan eten zal het niet gelegen hebben; er vlogen opvallend veel grote kevers die dagen.
Wat we wel weten is dat we volgend jaar des te beter uit moeten kijken naar misschien wel een echt broedgeval van deze ultieme zomeravondgast. Een beetje langer doorgaan met inventariseren misschien…..?. Er zijn genoeg plekken in het duin die geschikt lijken voor de Nachtzwaluw: de kavels om het Panbos bijvoorbeeld, het gebied achter Rijksdorp naast de klip, bij de dennen in kavel 3, achter de koffietent. Er is van de waarnemingen in juni 2019 natuurlijk wel al een SOVON-territorium gemaakt. En laat die Steenuil ook maar weer komen!
Laat de aanhalingstekens bij ‘gezien’ maar weg, Gijs. Hij was prachtig te volgen
in de avondschemering, terwijl hij met stijve vleugelslagen rondvloog. Elke keer
werd dezelfde zangpost uitgezocht, net onder de top van een den. Eenmaal deed
een grote vleermuis een uitval naar de Nachtzwaluw.
Ik zal het niet snel vergeten …