Afgelopen maandag kopten de kranten dat de “broedvogel weer op de weg terug is”. Sinds 1990 is het aantal “broedende paartjes” landelijk met 28% toegenomen. Bij 92 soorten is er sprake van een toename, daar tegenover staat een afname bij 83 soorten.
In moeras- en zoetwatergebieden is er toename met bijna een factor drie, terwijl er op het boerenland een afname van 45% te zien is. Ook in de stad is er een afname, waarbij het grote aantal versteende tuintjes als oorzaak wordt genoemd.
En vervolgens ging ik een stukje rechter zitten, want ook de duinen werden genoemd. Met 19 soorten gaat het hier bergafwaarts, ze zijn de afgelopen drie decennia met 40% afgenomen. Als bron werd genoemd het CBS en Sovon. Op de site van Sovon kan ik vreemd genoeg hier niets over vinden. Dan maar zoeken bij het CBS. Daar wordt je ook niet heel veel wijzer van. Het is wel duidelijk dat met “duinen” meer specifiek bedoeld wordt “open duinen”, dus een binnenduinrandbos als de Pan van Persijn moet ik buiten beschouwing laten. Maar een duinlandschap bestaat uit veel meer dan alleen “kaal” grijs duin zonder struiken waar mos en lage vegetatie domineert. Bij het CBS wordt ook gesproken over 19 typische duinsoorten, maar welke dat zijn….? Er worden er slechts drie genoemd: Paapje, Grauwe Klauwier en de Kleine Barmsijs. Het Paapje was met 10 paar bij ons vertegenwoordigd in 1990, de Kleine Barmsijs had één nest, de Gauwe Klauwier kwam allang niet meer voor bij ons.
Berkheide bestaat uit een combinatie van verschillende landschapselementen, die ik grofweg in 3 typen benoem.
1. Door de waterwinning zijn er veel plassen met open water en moerasvegetaties, vergelijkbaar met water/moeras elders in Nederland met een aantal vogelsoorten die daar afhankelijk van zijn (met alle moeilijkheden van dien). Zie de tabel hieronder.
Het totaal aantal vogels is afgenomen, van 792 in 1990 naar 749 in 2020. Het aantal soorten is iets toegenomen, van 24 naar 26. 14 soorten zijn in aantal vooruit gegaan, tegen 18 soorten die in aantal zijn afgenomen. Veel minder rooskleurig als het beeld dat geschetst wordt van water- en moerasvogels in de CBS-rapportage. Hoe erg moeten we dit vinden? In 1990 waren er veel meer plassen met geïnfiltreerd rivierwater dan in 2020. Het water in deze plassen was minder voorgezuiverd, dus voedselrijker, waardoor er veel open water was met verruigde oevervegetaties. Rond 2000 vond er een grote ingreep in Berkheide plaats. Plassen maakten plaats voor vochtige duinvalleien met bijzondere vegetatie, en de plassen die overbleven waren schoner door voorfiltering, waar de Krooneend door bevoordeeld werd, maar alle andere eendensoorten gingen sterk achteruit. Er is dus sprake geweest van een keuze in het beheer, met een logische achteruitgang van water en moerasvogels.
2. Een tweede landschapselement is bos. Ook al laat je het Panbos buiten beschouwing, dan zijn er een aantal kleine bosjes verspreid door Berkheide, waar typische bosvogels te zien en te horen zijn, al is de scheiding moeilijk te bepalen met duin waar hoge struiken dominant zijn. Het gaat de bosvogels duidelijk voor de wind in Berkheide. Zowel in aantallen als aantal soorten, zie de tabel. Dit pas bij de vaststelling dat de duinen “dichtgroeien”, doordat er het oppervlak aan bomen en struiken toeneemt. Het gaat om soorten die wederom weinig specifiek voor de duinen zijn en die veelal ook te vinden zijn in een stadspark om de hoek.
3. (Half)open landschap, het landschapstype wat je het meest associeert met de duinen. Geheel open (grijs) duin tot een mozaïek van meer of minder verspreid staande struiken met een enkele boom.
3.1 Ik heb een aantal soorten geselecteerd die je door het hele land in halfopen landschap kunt vinden, dus eveneens in het stadspark om de hoek. Verrassend genoeg blijkt deze groep in soorten(aantallen) achteruit gegaan te zijn in Berkheide. Bij sommige soorten zou je dit in de lijn der verwachtingen kunnen noemen, denk aan de Ringmus, Scholekster, Patrijs, Ransuil, Veldleeuwerik. Allemaal soorten die landelijk sterk achteruit gegaan zijn, en helaas ook in de duinen. De Fazant wordt niet langer bejaagd en daarmee uitgezet. Zo is het verhaal verschillend per soort, maar het resultaat is dus een achteruitgang.
3.2 Een tweede groep soorten leven weliswaar niet exclusief in de duinen, maar hebben hier wel een duidelijk zwaartepunt in hun verspreiding. In veel gevallen vind je ze ook in andere droge, open gebieden zoals heideterreinen. Ik vermoed dat deze groep een grote overlap vertoont met de 19 soorten waar CBS over spreekt, maar nogmaals, terugvinden kan ik het niet. Dit is een groep waar de klappen vallen, want verdwijnen hier betekent dat de soort praktisch uit Nederland verdwijnt, ik noem de Tapuit, Zomertortel en Wulp. Maar ook een sterke achteruitgang van soorten die in 1990 nog behoorlijk algemeen waren is zorgelijk. Denk bijvoorbeeld aan een algemeen vogeltje als de Fitis. In 1990 hoorde je aan alle kanten de Fitis om je heen zingen, tegenwoordig is het behoorlijk stiller. Groene specht, Kneu, Koekoek hebben ook sterk moeten inleveren in Berkheide zoals hieronder te zien.
Conclusie: het maakt nogal uit naar welke soortengroepen je kijkt. Bosvogels nemen (sterk) toe, alle andere groepen nemen in meer of mindere mate af, waarbij vooral de wat meer specifieke duinsoorten reden tot bezorgdheid geven.
| euring | soort | 1990 | 2020 | water/ moeras |
| 720 | Aalscholver | 218 | + | |
| 11060 | Blauwborst | 28 | + | |
| 12500 | Bosrietzanger | 53 | 19 | + |
| 12200 | Cetti’s Zanger | 14 | + | |
| 70 | Dodaars | 6 | 22 | + |
| 1610 | Grauwe Gans | 28 | + | |
| 1661 | Grote Canadese Gans | 6 | + | |
| 12510 | Kleine Karekiet | 113 | 124 | + |
| 1520 | Knobbelzwaan | 1 | 2 | + |
| 1960 | Krooneend | 15 | + | |
| 12430 | Rietzanger | 2 | 7 | + |
| 950 | Roerdomp | 3 | + | |
| 12380 | Snor | 1 | + | |
| 4070 | Waterral | 5 | 15 | + |
| 90 | Fuut | 38 | 6 | – |
| 8310 | IJsvogel | 1 | – | |
| 4690 | Kleine Plevier | 3 | 1 | – |
| 5820 | Kokmeeuw | 21 | – | |
| 1820 | Krakeend | 38 | 20 | – |
| 2030 | Kuifeend | 65 | 23 | – |
| 4290 | Meerkoet | 150 | 86 | – |
| 1700 | Nijlgans | 7 | 4 | – |
| 11370 | Paapje | 10 | – | |
| 18770 | Rietgors | 56 | 21 | – |
| 1940 | Slobeend | 15 | – | |
| 1869 | Soepeend | 3 | 2 | – |
| 12360 | Sprinkhaanzanger | 52 | 24 | – |
| 1980 | Tafeleend | 23 | 19 | – |
| 6150 | Visdief | 7 | – | |
| 4240 | Waterhoen | 52 | 19 | – |
| 1860 | Wilde Eend | 63 | 22 | – |
| 1840 | Wintertaling | 8 | – | |
| soorten | 24 | 26 | ||
| aantallen | 792 | 749 | 14+, 18- | |
| 1990 | 2020 | bos | ||
| 17170 | Appelvink | 1 | + | |
| 14870 | Boomkruiper | 1 | 14 | + |
| 7610 | Bosuil | 1 | + | |
| 13350 | Grauwe Vliegenvanger | 1 | + | |
| 8760 | Grote Bonte Specht | 2 | 36 | + |
| 8870 | Kleine Bonte Specht | 2 | + | |
| 14640 | Koolmees | 98 | 165 | + |
| 14540 | Kuifmees | 2 | + | |
| 11870 | Merel | 93 | 153 | + |
| 14620 | Pimpelmees | 33 | 63 | + |
| 10990 | Roodborst | 15 | 36 | + |
| 13110 | Tjiftjaf | 31 | 195 | + |
| 16360 | Vink | 1 | 181 | + |
| 12770 | Zwartkop | 18 | 139 | + |
| 13080 | Fluiter | 1 | – | |
| soorten | 10 | 14 | ||
| aantallen | 293 | 989 | 14+, 1- | |
| 1990 | 2020 | (half)open landschap, weinig specifiek |
||
| 2870 | Buizerd | 5 | + | |
| 15390 | Gaai | 19 | 24 | + |
| 14400 | Glanskop | 1 | 6 | + |
| 16490 | Groenling | 4 | 24 | + |
| 12020 | Grote Lijster | 3 | + | |
| 7120 | Halsbandparkiet | 7 | + | |
| 2670 | Havik | 3 | + | |
| 6680 | Holenduif | 3 | 4 | + |
| 7350 | Kerkuil | 2 | + | |
| 9810 | Oeverzwaluw | 11 | + | |
| 16530 | Putter | 13 | + | |
| 12590 | Spotvogel | 1 | + | |
| 14370 | Staartmees | 3 | 13 | + |
| 12760 | Tuinfluiter | 7 | 60 | + |
| 12000 | Zanglijster | 7 | 44 | + |
| 15671 | Zwarte Kraai | 18 | 31 | + |
| 15080 | Wielewaal | 1 | 1 | 0 |
| 10201 | Witte Kwikstaart | 6 | 6 | 0 |
| 9920 | Boerenzwaluw | 14 | 2 | – |
| 15490 | Ekster | 102 | 32 | – |
| 3940 | Fazant | 74 | – | |
| 10840 | Heggenmus | 333 | 266 | – |
| 6700 | Houtduif | 147 | 46 | – |
| 15910 | Huismus | 31 | 27 | – |
| 10010 | Huiszwaluw | 3 | – | |
| 15600 | Kauw | 27 | 4 | – |
| 4930 | Kievit | 15 | 4 | – |
| 3670 | Patrijs | 2 | – | |
| 7670 | Ransuil | 3 | – | |
| 15980 | Ringmus | 21 | – | |
| 4500 | Scholekster | 6 | – | |
| 15820 | Spreeuw | 17 | 7 | – |
| 5900 | Stormmeeuw | 12 | – | |
| 3040 | Torenvalk | 2 | – | |
| 5460 | Tureluur | 7 | – | |
| 6840 | Turkse Tortel | 2 | 1 | – |
| 9760 | Veldleeuwerik | 2 | – | |
| 10660 | Winterkoning | 190 | 135 | – |
| 5920 | Zilvermeeuw | 1 | – | |
| soorten | 31 | 28 | ||
| aantallen | 1080 | 782 | 16+, 21- | |
| 1990 | 2020 | (half)open landschap, Duinen/ heide |
||
| 12740 | Braamsluiper | 43 | 107 | + |
| 9740 | Boomleeuwerik | 94 | + | |
| 10090 | Boompieper | 18 | 26 | + |
| 11220 | Gekraagde Roodstaart | 9 | 54 | + |
| 17100 | Goudvink | 2 | + | |
| 12750 | Grasmus | 251 | 380 | + |
| 16634 | Kleine Barmsijs | 1 | + | |
| 11040 | Nachtegaal | 171 | 268 | + |
| 11390 | Roodborsttapuit | 24 | 96 | + |
| 1730 | Bergeend | 40 | – | |
| 3100 | Boomvalk | 1 | – | |
| 13120 | Fitis | 705 | 374 | – |
| 10110 | Graspieper | 66 | 58 | – |
| 8560 | Groene Specht | 16 | 2 | – |
| 16600 | Kneu | 123 | 75 | – |
| 7240 | Koekoek | 21 | 11 | – |
| 11460 | Tapuit | 77 | – | |
| 5410 | Wulp | 19 | – | |
| 6870 | Zomertortel | 18 | – | |
| soorten | 17 | 13 | ||
| aantallen | 1603 | 1547 | 9+, 10- | |
| Totaal | 3768 | 4067 | ||
| Soorten | 82 | 81 | 53+,50- |
Mooi overzicht Joop! Ik zal eens zoiets maken voor kavel 5a vroeger en nu, daar zijn ook enorme veranderingen opgetreden.